Jan van Luijn laat als geen ander zien dat een kunstwerk dienstbaar kan zijn aan de functie, maatvoering en betekenis van een plek, zonder de beeldende kwaliteiten van de sculptuur daaraan op te offeren. Hij acht het dan ook van belang dat kunstenaars en architecten nauw samenwerken.
In 1958 krijgt Van Luijn een opdracht voor een gevelplastiek aan het nieuw te bouwen rioolgemaal aan de Ezelsdijk (later Van Esveldstraat). Het idee voor een ‘bronzen rat in vluchthouding’ is afkomstig van de adviescommissie zelf. Van Luijn werkt dit voorstel uit en overlegt met de adviescommissie en stadsarchitect Spronk over de compositie, maatvoering en het te gebruiken materiaal. Het bronzen beeld steekt goed af tegen de rioolbuis van wit cement, die speciaal is vervaardigd voor dit werk. De typische anatomie van de rat – lange achterpoten, korte voorpoten – heeft Van Luijn hierin plastisch verwerkt.
Over de kunstenaar
Jan van Luijn, kleermakerszoon uit Utrecht, begon als 15-jarige aan de Utrechtse Kunstnijverheidsschool en bezocht daarna de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Van Luijn werkte daarna kort bij de beeldhouwer Jo Uiterwaal, en was tijdens de oorlog actief in het verzet. Zijn eerste grote opdracht was het monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten op Begraafplaats Tolsteeg in 1947. Hij maakte meerdere oorlogsmonumenten en zo’n vijftig figuratieve beelden door het hele land, maar vooral in Utrecht. Voorbeelden zijn Orpheus aan het Beethovenplein, Zich oprichtende vrouw aan het Herderplein, Fluitspeler in het Julianapark en Kangoeroe aan de Australiëlaan. De Rat in een rioolbuis oogt met z’n betonnen omlijsting het meest modern.
