Het monument over het trans-Atlantisch slavernijverleden is een initiatief van nazaten van tot slaaf gemaakten. De initiatiefnemers hebben een belangrijke stem gehad in de keuze voor het ontwerp. Het Monument van Vlucht en Verzet is gemaakt door kunstenaar patricia kaersenhout. Het bevat veel symboliek en maakt de rauwe geschiedenis van ons slavernijverleden zichtbaar. Bij het monument kunnen bezoekers via een QR code luisteren naar deze verhalen over vlucht en verzet. Vanaf het Griftpark kunnen mensen de wandeling Sporen van Slavernij maken.
Verhalen van Vlucht en Verzet
Er wordt vaak aangenomen dat gevangengenomen Afrikanen zich niet verzetten tegen hun ontvoering. Dit monument eert en herdenkt alle mannen en vrouwen die vochten voor hun vrijheid. Het kunstwerk is geïnspireerd op de mythe van de 'Vliegende Afrikanen' die vertelt hoe tot slaaf gemaakte mensen afzagen van het eten van zout, zodat ze lichter zouden worden om terug te vliegen naar Afrika. Verborgen in het monument zijn 20.000 kaurischelpen, de prijs voor één mens. Er zijn openingen met exact dezelfde afmetingen die tot slaaf gemaakte mensen hadden op de slavenschepen. De driehoekvorm verwijst naar een schip en de trans-Atlantische slavenhandel.
Via de audioverhalen hieronder krijg je uitleg over het monument en hoor je een aantal verhalen over de kracht en het verzet van tot slaaf gemaakte mensen.
Uitleg over het monument door patricia kaersenhout
1. De Vrede van Utrecht
In 1713 werd in het Stadhuis de Vrede van Utrecht getekend, die een einde maakte aan een reeks lange bloedige oorlogen tussen Spanje, Engeland, Frankrijk en Portugal maar ook belangrijk was voor het Asiento de Negros – het exclusieve contractuele recht om Afrikaanse slaafgemaakten te verkopen in Spaans-Amerika. Met het tekenen van het Asiento hebben de stad Utrecht en haar Stadhuis dus een
belangrijke rol gespeeld in het verloop van de wereldwijde trans-Atlantische slavenhandel. Het pact maakte een einde aan godsdienstoorlogen. Maar het bestand was tegelijkertijd een enorme boost voor de wereldhandel en daarmee het koloniale project.
2. Asiento de Negros
Tussen het begin van de 16e en het midden van de 18e eeuw, was dit een overeenkomst tussen de Spaanse kroon en een privépersoon of een andere soevereine macht waarbij deze een monopolie kreeg in het leveren van Afrikaanse slaven aan de Spaanse koloniën in Amerika. De WIC was indirect betrokken bij het Spaanse Asiento de Negros.
3. Aan boord van de slavenschepen
Het benedendek van een slavenschip was verdeeld in aparte compartimenten voor mannen en vrouwen, waarbij de mannen in paren aan elkaar waren geketend en de vrouwen en kinderen ongeketend maar beneden opgesloten waren. De omstandigheden waren erbarmelijk en veel mensen stierven tijdens de reis. Desondanks verzetten Afrikanen zich. Sommigen pleegden zelfmoord door overboord te springen of weigerden te eten, terwijl anderen opstanden organiseerden, hoewel vanwege het overweldigende wapentuig van de bemanning weinig pogingen tot opstand slaagden. Aan de zijkant van het monument zijn open ruimtes die de exacte maten hebben van de ruimte die tot slaafgemaakte mannen vrouwen en kinderen hadden aan boord van de schepen.
4. De Driehoekshandel
Met de driehoekige vorm verwijst ze naar de driehoekshandel: een systeem van trans-Atlantische uitwisselingen in drie richtingen tussen Europa, Afrika en Amerika. Vanuit West-Europa vertrokken handelsschepen naar West-Afrika. Ze namen handelsspullen en luxegoederen mee. Zoals geweren, aardewerk, metalen, textiel, ijzer en buskruit. In de Westkust van Afrika, ruilden ze hun waar voor goud, ivoor en slaven.
Vervolgens voeren de schepen vol met slaafgemaakten naar Noord-Amerika of naar het Caribisch gebied, Curaçao, Sint Eustatius en Suriname. De producten van de plantages – zoals suiker, koffie, tabak, katoen en zilver, maar ook kauri schelpen – werden vervolgens per schip weer naar Europa gebracht.
5. De flying Africans
Er bestaat een Caraïbische legende die verteld dat tot slaaf gemaakte mensen stopten met zout eten, omdat ze dachten zo lichter te worden om vervolgens terug te kunnen vliegen naar Afrika. Het laat zien hoe de kracht van verbeelding een vorm van verzet kan zijn, want men kan het lichaam in weliswaar gevangenschap houden maar de geest kan zich altijd vrijdenken.
6. Cornrows
Er bestaan afbeeldingen van vrouwen met cornrows die teruggaan tot 3000 voor Christus. Cornrows in een manier van haren vlechten waarbij het haar dicht op de hoofdhuid wordt gevlochten in patronen. Tot slaaf gemaakte Afrikanen gebruikten ook cornrows om vluchtroutes op hun hoofden te vlechten waarmee ze konden ontsnappen van de plantages. Vrouwen verstopten zaden in de gevlochten haren die hen hielpen te overleven nadat ze waren ontsnapt.
7. Kauri schelpen
Kauri schelpen werden verhandeld voor goederen en diensten in heel Afrika, Azië, Europa en Oceanië, en al in de 14e eeuw aan de westkust van Afrika als geld gebruikt. Omdat de schelpen klein, draagbaar en duurzaam waren, dienden ze als uitstekend betaalmiddel en waren ze bijna onmogelijk te vervalsen, aangezien ze in standaardgewichten verschenen. Kauri schelpen waren echter meer dan geld. Ze vertegenwoordigden ook de macht in de handel. Europeanen in de 16e eeuw konden kauri's gebruiken om de waardevolle Afrikaanse handelsmarkten te
betreden, waar ze schelpen gebruikten om goederen te kopen, waaronder mensen. Afrikanen gebruikten kauri's als amuletten voor bescherming en de zijn kauri's mogelijk als talismannen naar de koloniën zijn meegebracht om slavernij te weerstaan. Onder het podium van het monument zijn 20.000 kauri schelpen gestort, de prijs die Europeanen voor één mens betaalden. Niemand kan de schelpen zien.
Verhalen van Vlucht en Verzet
1. Tula: nationale verzetsheld van Curaçao
Tula (?- 3 oktober 1795) was de leider van de grote opstand van tot slaafgemaakten op Curaçao. Deze opstand vond plaats op 17 augustus 1795. Voor het uitbreken van de opstand werkte Tula jarenlang in slavernij op plantage Kenepa (Knip) in het westen van Curaçao.
2. Boni, Suriname
Boni (ca. 1730 – 1793), is een van de bekendste Surinaamse marron leiders en vrijheidsstrijder van de 18e eeuw ten tijden van het Nederlandse koloniale bewind in Suriname. Hij streed voor de vrijheid van tot slaaf gemaakten en tegen het wrede Nederlandse slavernij systeem. Zijn moeder ontvluchtte hoogzwanger de plantage Anna’s Burg om zich aan te sluiten bij de Cottica-Marrons. Marrons zijn mensen van Afrikaanse afkomst die slavernij ontvluchtten door te ontsnappen van plantages en vrije gemeenschappen stichtten in de binnenlanden van Suriname.
3. Maria, Curaçao
Maria (? - 9 November 1716) was een tot slaafgemaakte vrouw op Curaçao toen het in het begin van de 18e eeuw deel uitmaakte van Nederlands West-Indië. Bronnen suggereren dat ze kokkin was op de plantage St. Maria, waar ze voor nieuw gevangen Afrikanen kookte.
4. One-Tete Lohkay, St. Maarten
Het verhaal van One Tete Lohkay is er een dat niet in de geschiedenisboeken staat beschreven maar overgeleverd wordt van generatie op generatie. Lohkay was een tot slaaf gemaakte jonge vrouw in het Nederlandse deel van Sint Maarten in de 17e eeuw. Ze werd als opstandig beschouwd omdat ze herhaaldelijk probeerde te ontsnappen aan de erbarmelijke omstandigheden op de plantages waar ze gedwongen te werk werd gesteld.
5. Toussaint Louverture
François-Dominique Toussaint Louverture (20 mei 1743 – 8 april 1803) was een leider van de Haïtiaanse Revolutie, die leidde tot de afschaffing van de slavernij en de onafhankelijkheid van de Franse kolonie Saint-Domingue. Louverture was de zoon van een Afrikaanse prins van Arada (Fon)-afkomst. Hij werd geboren in 1743 op de plantage Bréda in het noorden van de Franse kolonie Saint-Domingue, het huidige Haïti.
6. Virginia Dementricia, Aruba
Virginia Dementricia (1842 - ca. 1867) werd geboren op Aruba. Haar moeder was Maria Theodora, wie haar vader was is onbekend. Van kinds af aan verrichtte ze gedwongen arbeid als slaaf gemaakte huisbediende op de plantage Barbolia van Jan van der Biest, een protestantse kolonist en hulpbestuurder op Aruba. Als tiener begon Virginia zich tegen haar onderdrukker en levensomstandigheden te verzetten.
Foto's monument gemaakt tijdens de Keti Koti Herdenking Utrecht 2023 door iArtPictures